Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định đạo đức là gốc của người cách mạng, muốn
làm cách mạng phải lấy đạo đức
làm gốc. Người viết: “Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ
thành xã hội mới là một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là nhiệm vụ rất
nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới
gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng,
mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”[1].
Hồ Chí Minh coi đạo đức là nguồn
nuôi dưỡng và phát triển con người, như gốc của cây, như
ngọn nguồn của sông, suối. Người viết: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước,
không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người
cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh
đạo được nhân dân”[2].
Hồ Chí Minh quan niệm, đạo
đức cách mạng là chỗ dựa giúp cho con người vững vàng trong
mọi thử thách. Theo Người, có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ,
thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước... khi gặp thuận lợi và thành
công cũng vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn, “lo trước
thiên hạ, vui sau thiên hạ”; lo hoàn thành nhiệm vụ cho tốt chứ không kèn cựa
về mặt hưởng thụ; không công thần, không quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ
hóa.
Đối với Đảng, đội tiên phong của giai cấp công nhân, Hồ Chí Minh yêu cầu
phải xây dựng Đảng ta thật trong sạch, Đảng phải “là đạo đức, là văn minh”.
Trong bản Di chúc bất hủ, Người viết: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền.
Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí
công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh
đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân” [3].
Những phẩm chất cơ bản của đạo đức cách mạng
- Trung với nước, hiếu với dân.
Trung, hiếu là phẩm chất đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam được Chủ
tịch Hồ Chí Minh kế thừa và phát triển trong điều kiện mới. Trung với nước là
trung thành vô hạn với sự nghiệp dựng nước, giữ nước, phát triển đất nước, làm
cho đất nước “sánh vai với các cường quốc năm châu”. Nước là của dân, dân làm
chủ đất nước, cho nên trung với nước là trung với dân, vì lợi ích của nhân dân,
“bao nhiêu quyền hạn đều của dân”; “bao nhiêu lợi ích đều vì dân”… Hiếu với dân
nghĩa là cán bộ đảng, cán bộ nhà nước vừa là người lãnh đạo, vừa là “đày tớ
trung thành của nhân dân”.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về trung với nước, hiếu với dân thể hiện quan điểm của
Người về mối quan hệ và nghĩa vụ của mỗi cá nhân với cộng đồng, đất nước, là
phẩm chất hàng đầu của đạo đức cách mạng. Người dạy, mỗi cán bộ, đảng viên phải
“tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân”, phải “tận trung với nước, tận
hiếu với dân”. Trung với nước, hiếu với dân là phải gắn bó với dân, gần dân,
dựa vào dân, lấy dân làm gốc. Phải nắm vững dân tình, hiểu rõ dân tâm, quan tâm
cải thiện dân sinh, nâng cao dân trí, làm cho dân hiểu rõ nghĩa vụ và quyền lợi
của người làm chủ đất nước.
- Yêu thương con người, sống có nghĩa, có tình.
Trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, yêu thương con người
xuất phát từ truyền thống nhân nghĩa của dân tộc, kết hợp với chủ nghĩa nhân
văn của nhân loại, chủ nghĩa nhân đạo cộng sản. Yêu thương con người thể hiện
mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân trong quan hệ xã hội, là phẩm chất đạo đức
cao đẹp nhất.
Yêu thương con người là phải quan tâm đến những người lao động bình thường,
chiếm số đông trong xã hội. Yêu thương con người là phải làm mọi việc để vì con
người, vì mục tiêu “ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành”; dám hy
sinh, dám dấn thân để đấu tranh giải phóng con người. Yêu thương con người là
phải tin vào con người. Với mình thì chặt chẽ, nghiêm khắc; với người thì khoan
dung, độ lượng, rộng rãi, nâng con người lên, kể cả với người lầm đường, lạc
lối, mắc sai lầm, khuyết điểm. Yêu thương con người là giúp cho mỗi người ngày
càng tiến bộ, tốt đẹp hơn. Vì vậy, phải thực hiện tự phê bình và phê bình, chân
thành, giúp nhau sửa chữa khuyết điểm, phát huy ưu điểm để không ngừng tiến bộ.
- Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.
Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư là nền tảng của
đời sống mới, là phẩm chất trung tâm của đạo đức cách mạng trong tư tưởng đạo
đức của Hồ Chí Minh, là mối quan hệ “với tự mình”. Hồ Chí Minh quan niệm cần,
kiệm, liêm, chính là bốn đức tính cần có của con người, mang một lẽ tự nhiên,
như trời có bốn mùa, đất có bốn phương và Người giải thích cặn kẽ, cụ thể nội
dung từng khái niệm.
Cần là lao động cần cù, siêng năng; lao động có kế hoạch,
sáng tạo, có năng suất cao; lao động với tinh thần tự lực cánh sinh, không lười
biếng, không ỷ lại, không dựa dẫm. Phải thấy rõ “lao động là nghĩa vụ thiêng
liêng, là nguồn sống, nguồn hạnh phúc của mỗi chúng ta”.
Kiệm là tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thì giờ, tiết kiệm
tiền của dân, của nước, của bản thân mình, tiết kiệm từ cái to đến cái nhỏ;
“không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi, không phô trương, hình thức...”.
Liêm là “luôn tôn trọng giữ gìn của công và của dân”, “không
xâm phạm một đồng xu, hạt thóc của Nhà nước, của nhân dân”; “không tham địa vị,
không tham tiền tài, không tham sung sướng, không tham tâng bốc mình...”.
Chính là không tà, là thẳng thắn, đúng đắn. Đối với mình không
tự cao, tự đại; đối với người không nịnh trên, khinh dưới, không dối trá, lừa
lọc, luôn giữ thái độ chân thành, khiêm tốn, đoàn kết. Đối với việc thì để việc
công lên trên, lên trước việc tư, việc nhà. Được giao nhiệm vụ gì quyết làm cho
kỳ được, “việc thiện dù nhỏ mấy cũng làm; việc ác thì dù nhỏ mấy cũng tránh”.
Chí công vô tư là đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân lên
trên hết, trước hết. Phải trọng lợi ích của cách mạng hơn tính mệnh của mình.
Phải hy sinh lợi ích của mình cho Đảng; việc của cá nhân và lợi ích của cá nhân
để lại sau, “khi làm bất cứ việc gì cũng đừng nghĩ đến mình trước, khi hưởng
thụ thì mình nên đi sau”, “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”. Theo Người, chí công vô tư là đạo đức cao nhất.
Cần, kiệm, liêm, chính có quan hệ chặt chẽ với nhau và với chí công vô tư.
Cần, kiệm, liêm, chính sẽ dẫn đến chí công vô tư. Ngược lại, đã chí công vô tư,
một lòng vì nước, vì dân, vì Đảng thì nhất định sẽ thực hiện được cần, kiệm,
liêm, chính.
- Tinh thần quốc
tế trong sáng.
Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế là sự mở rộng những quan
niệm đạo đức nhân đạo, nhân văn của Người ra phạm vi toàn nhân loại, vì Người
là “người Việt Nam nhất”, đồng thời là nhà văn hóa kiệt xuất Việt Nam mang tầm
vóc nhân loại, anh hùng giải phóng dân tộc, chiến sĩ lỗi lạc của phong trào
cộng sản quốc tế. Theo Hồ Chí Minh, tình
đoàn kết quốc tế trong sáng là đoàn kết với nhân dân lao động các nước vì mục
tiêu chung đấu tranh giải phóng con người khỏi ách áp bức, bóc lột; đoàn kết
quốc tế giữa những người vô sản toàn thế giới vì một mục tiêu chung, “bốn
phương vô sản đều là anh em”; đoàn kết với nhân loại tiến bộ vì hòa bình, công
lý và tiến bộ xã hội. Đoàn kết quốc tế gắn liền với chủ nghĩa yêu nước. Chủ
nghĩa yêu nước chân chính sẽ dẫn đến chủ nghĩa quốc tế trong sáng, chống lại
mọi biểu hiện của chủ nghĩa sô vanh, vị kỷ, hẹp hòi, kỳ thị dân tộc…
Những nguyên tắc xây dựng đạo đức
Hồ Chí Minh nêu lên ba nguyên tắc xây dựng đạo đức mới
trong xã hội và chính Người đã suốt đời không mệt mỏi tự rèn mình làm tấm gương
để giáo dục, động viên cán bộ, đảng viên, nhân dân cùng thực hiện.
- Một là, nói đi đôi với làm,
phải nêu gương về đạo đức.
Đối với mỗi người, lời nói phải đi đôi với việc làm. Nói
đi đôi với làm trước hết là sự nêu gương tốt. Sự nêu gương của thế hệ đi trước
với thế hệ đi sau, của lãnh đạo với nhân viên, đảng viên phải nêu gương trước
quần chúng. Người nói: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán
chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư
cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta
bắt chước” [4].
- Hai là, xây đi đôi
với chống. Cùng với việc xây dựng đạo đức mới, bồi dưỡng những phẩm chất
tốt đẹp, nhất thiết phải chống những biểu hiện đạo đức sai trái, xấu xa, không
phù hợp với những chuẩn mực của đạo đức mới. Xây đi đôi với chống là muốn xây
phải chống, chống nhằm mục đích xây.
Xây dựng đạo đức mới trước hết phải tác động vào nhận thức, đẩy mạnh việc
giáo dục, từ trong gia đình đến nhà trường, tập thể và toàn xã hội. Những phẩm
chất đạo đức chung nhất phải được cụ thể hóa, sát hợp với từng tầng lớp, đối
tượng. Trong các bài viết của mình, Hồ Chí Minh đã nêu rất cụ thể các phẩm chất
đạo đức cơ bản đối với từng giai cấp, tầng lớp, lứa tuổi và nhóm xã hội.
Trong giáo dục, vấn đề quan trọng là phải khơi dậy ý thức đạo đức lành mạnh
trong mỗi người, để mỗi người nhận thức được và tự giác thực hiện. Trong đấu
tranh chống lại cái tiêu cực, lạc hậu trước hết phải chống chủ nghĩa cá nhân,
phải phát hiện sớm, phải chú ý phòng ngừa, ngăn chặn.
Để xây và chống cần phát huy vai trò của dư luận xã hội, tạo ra phong trào
quần chúng rộng rãi, biểu dương cái tốt, phê phán cái xấu. Người đã phát động
cuộc thi đua “ba xây, ba chống”, viết sách “người tốt, việc tốt” để tuyên
truyền, giáo dục về đạo đức, lối sống.
- Ba là, phải tu dưỡng
đạo đức suốt đời.
Theo Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng phải qua đấu tranh, rèn luyện bền bỉ
mới thành. Người viết: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do
đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc
càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”[5] và nhấn mạnh:
“Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn
lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi,
nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”[6].
Trong rèn luyện đạo đức, Hồ Chí Minh coi tự rèn luyện hằng ngày có vai trò rất quan trọng. Người
khẳng định, đã là người thì ai cũng có chỗ hay, chỗ dở, chỗ xấu, chỗ tốt, ai
cũng có thiện, có ác ở trong mình. Vấn đề là dám nhìn thẳng vào con người mình,
không tự lừa dối, huyễn hoặc; thấy rõ cái hay, cái tốt, cái thiện để phát huy
và thấy rõ cái dở, cái xấu, cái ác để khắc phục. Tu dưỡng đạo đức phải được
thực hiện trong mọi hoạt động thực tiễn, trong mọi mối quan hệ của mình, trong
đời tư cũng như trong sinh hoạt cộng đồng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét